پیروز مجتهدزاده، استاد ژئوپولیتیک دانشگاه تهران و دانشگاه جرج واشنگتن، توافق ایران با ۱+۵ را به معنای شکست بنبستی میداند که نه به سود ایران و غرب که به سود اسرائیل و عربستان بود.
وی اگر چه امیدوار است در شش ماه آینده اوضاع اقتصادی ایران بهبود یابد ولی انتظارات غیر واقعگرایانه و حداکثری از توافق بدست آمده در ژنو را هم نهی می کند.
*ظاهراً با توافق به دست آمده در مذاکرات ژنو، سوت شروع بازی برد – برد بین ایران و غرب به صدا درآمده است. نظر شما درباره این توافق چیست؟
بنده با این اصطلاح برد – برد مطلقاً مخالف هستم. این اصطلاح فقط میتواند در ابعاد دیپلماسی اسرائیلی و آمریکایی مطرح شود. مساله ما در جهان ژئوپولیتیک برد – برد نیست، رسیدن به ایجاد موازنه است که حقوق ملتهای مختلف را برآورده میکند.
وقتی از برد سخن به میان میآید، معنایش این است که باختی هم در کار است. در عالم ژئوپولیتیک و روابط سالم در عرصه جهانی، بحث توازن در میان است. با توافق به دست آمده در مذاکرات ژنو، به نظر میرسد مقداری توازن بین منافع ایران و غرب حاصل شده است. اما این اول راه است و پیمودن این راه، حداقل شش ماه پیشبینی شده است ولی به نظر من، مدت بیشتری طول خواهد کشید و مستلزم صرف زحمت بیشتری است.
*با توجه به مقدورات و امکانات موجود، به نظر شما دستاورد تیم مذاکرهکننده ایران قابل قبول است؟
بدون تردید دستاورد تیم مذاکرهکننده ایرانی خوب بوده است. البته این به معنای تحقق همه خواستههای ما نیست. ما هنوز خواستههایی داریم و طرف مقابل ما هم خواستههایی دارد. ولی نکته مهم در این مقطع زمانی، شکست یک بنبست بسیار دردآور بود.
مساله انرژی هستهای ایران، نه تنها برای ما، بلکه برای غرب و کل دنیا بنبستی ایجاد کرده بود و مزاحمان بین المللی، مثل اسرائیل و عربستان سعودی، حداکثر تلاش خود را به خرج میدادند که این بنبست از بین نرود. شکستن این بنبست، به نظر من بزرگترین دستاورد مذاکرات ژنو بود.
علاوه بر این، مقداری از حقوق ما تامین و تثبیت شد. مقداری از خواستههای جهان غرب هم محقق شد. با این حال، کار عمده هنوز در پیش است و ما باید با همین قدرت و شجاعت، بقیه مسیر را هم طی کنیم.
*وزیر امور خارجه آمریکا، پس از حضول توافق، ضمن تشکر از محمدجواد ظریف، گفت حالا ما باید ثابت کنیم ادعای ایران درباره صلحآمیز بودن برنامه هستهایاش صحت دارد. نظر شما درباره این جمله جان کری چیست؟
من اگر جای آقای ظریف باشم، از آقای جان کری تشکر میکنم که کمک کرد تا طرفین بتوانند به حق و حقیقت برسیم. این پیشنهاد من است که آقای ظریف باید مقابله به مثل کند و دقیقاً همان جملات جان کری را تکرار و از او تشکر کند.
*دستدادن ظریف و جان کری جلوی دوربین عکاسان هم حالت نمادین داشت. اولین بار بود که پس از انقلاب دو مقام عالیرتبه ایران و آمریکا جلوی دوربین عکاسان دست میدادند.
من وقتم را برای این جور حرفها تلف نمیکنم! ظریف و جان کری قبلاً چند بار دیگر با هم گفتگو کرده بودند و قطعاً در آغاز و پایان ملاقاتهایشان با یکدیگر دست داده بودند. بله، این یک عمل سمبلیک بود ولی قبلاً هم رخ داده بود. یعنی چیز تازهای نبود و من برای این چیزها وقت تلف نمیکنم.
*چه شد که موضع فرانسه در این دو هفته تغییر کرد؟
موضع فرانسه هیچ تغییرنکرد. ابتدا بگویم فرانسه کنونی، فرانسه همیشگی نیست. فرانسه کنونی که از سارکوزی شروع شده است، بسیار ضعیف و سر در گم و گیج است. وقتی رئیس جمهور فرانسه، برخلاف عرف دیپلماتیک در روابط بین الملل، به سلام نخستوزیر اسرائیل میرود تا تشکر صمیمانه او را بابت خرابکاری پاریس در مذاکرات ژنو ۲ به دست آورد، به کلی ارزش فرانسه را بر باد میدهد.
از وقتی که ژاک شیراک کنار رفته، فرانسه به روزی افتاده است که من امیدوارم ملت این کشور فرصت بازاندیشی درباره این وضع را پیدا کند. با نتایجی که ژنو ۳ حاصل شد و فرانسه هم در آن سهیم بود، فرانسه کاملاً نشان داد که در وضع بسیار دلخراشی گیر کرده است.
یعنی رئیسجمهور این کشور پس از مذاکرات ژنو ۲ به اسرائیل رفت تا به نتانیاهو بگوید اگر من ناچار هستم با دیگر کشورهای ۱+۵ همراهی کنم، ولی به سلام شما آمدهام و شما خاطر جمع باشید که ما به شما خیلی احترام میگذاریم!
*به هر حال فرانسه در ژنو ۳ کارشکنی نکرد. سوال من این بود چرا آن بار کارشکنی کرد و این بار نه؟
فرانسه چند روز قبل کارشکنی کرد و به همین دلیل مذاکرات ژنو ۳ اندکی به تاخیر افتاد. اما همان طور که گفتم، ظاهراً سفر رئیسجمهور فرانسه به تل آویو، با این هدف صورت گرفت که پاریس به تل آویو بگوید ما ناچاریم با دیگران همراهی کنیم ولی به شما هم دلداری میدهیم.
*پیشبینی شما از واکنش اسرائیل به این توافق چیست؟
اسرائل طبیعتاً نق خواهد زد، نفرین خواهد کرد، غرب را متهم خواهد کرد که خودش را به ایران فروخته، ایران را متهم خواهد کرد که الان به صدر قدرتنمایی اتمی در جهان رسیده است و سایر حرفهای مشابه و بیارزشی که طی سالهای اخیر از دولت اسرائیل شنیدهایم. چیزی که در مقابل همه این حرفها میتوان به اسرائیلیها گفت این است که علیرغم همه شانتاژهای شما و سعودیها، جهان این طور تصمیم گرفت و شما هم ناچارید این توافق را بپذیرید و دندان بر روی جگر بگذارید. جهان همصدا با ایران خواهد گفت که برنامه هستهای ایران معطوف به تولید سلاح اتمی نیست.
*تل آویو اعلام کرده است که در کنار یک “توافق بد” حق دفاع برای خودش قائل است. یعنی ممکن است در شش ماه آینده، اسرائیل به اقدام نظامی یکجانبه علیه ایران مبادرت ورزد؟
اسرائیل به هیچ وجه چنین کاری نخواهد کرد. تل آویو به خوبی میداند که هر گونه اقدام نظامی علیه ایران مساوی است با قرار گرفتن سوال جلوی موجودیت اسرائیل. آنها این حقیقت را به خوبی میدانند.
*یعنی چه؟ بیشتر توضیح میدهید؟
اسرائیل اگر بخواهد به تاسیسات هستهای ایران حمله کند، با توجه به موازنههای ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک جهان امروز، نیروهایی را تحریک خواهد کرد که آن نیروها نابودی اسرائیل را نظر دارند.
*کدام نیروها؟
همان نیروهایی که در بیروت اسرائیل را شکست دادند؛ و بقیهای که هنوز حرکت نکردهاند.
*حالا بر فرض که اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران حمله کند، توافق ژنو در عمل چه میشود؟ رشتههای دولت روحانی پنبه میشود؟
اگر چنین اقدامی صورت گیرد، اسرائیل خودش را در مقابل غرب قرار داده است. یعنی ابتدا باید جواب ۱+۵ را بدهد؛ چون حیثیت و آبروی ملی آنها در گرو این توافق است. یعنی حمله اسرائیل به تاسیسات هستهای ایران، در اصل حمله به آبرو و اعتبار کشورهای ۱+۵ است.
*جان کری بعد از حصول توافق، این نکته را هم بیان کرد که در این توافقنامه به حق غنیسازی ایران اشاره نشده و فقط اندازه غنیسازی مطرح شده است.
به عبارت دیگر، حق غنیسازی ایران بر سر جای خودش محفوظ است. معنای دیگر جمله جان کری این است. حق غنیسازی ایران در پروتکل ان.پی.تی محفوظ است.
*پس مخالفان غرب در داخل کشور، خیلی نباید از این جمله جان کری نگران باشند؟
ابداً! مخالفان غرب در ایران باید توجه داشته باشند که مخالفتشان با غرب و بویژه آمریکا، نباید به صورتی باشد که منافع ملی ایران را تهدید کند.
*با توجه به امتیازات به دست آمده برای ایران در متن این توافقنامه، ما در شش ماه آینده باید منتظر بهبود اوضاع اقتصادی کشور باشیم یا این امید مصداق خوشخیالی است؟
نه، نمیتواند خوشخیالی باشد. در موازنههای اقتصادی فقط این امر اهمیت ندارد که راه فروش آزادانه نفت ایران به اروپا باز شود بلکه استنباطهایی که پدید میآیند کارگشا خواهند بود. در گشایش اقتصادی، اخبار اهمیت ویژهای دارند. مثلاً بازار پول و طلا، فقط با یک خبر میتوانند متحول شوند چه رسد به اینکه چنین توافق مهم و بزرگی صورت گرفته باشد. اما اگر کسانی هستند که فکر میکنند با این توافق، اقتصاد ایران همین فردا گلستان خواهد شد، اینها بهتر است حوصله و صبر و واقعگرایی بیشتری داشته باشند.
*با توجه به حضور آقای ظریف در فیسبوک، گزارشهای فیسبوکی او به ملت ایران، و نهایتاً موفقیتش در مذاکرات، ظاهراً آقای ظریف کم کم دارد یک شخصیت برجسته ملی در ایران امروز میشود. نظر شما درباره موقعیت ظریف در افکار عمومی جامعه ایران چیست؟
خواهش میکنم احتیاط کنید! ظریف کار خیلی خوبی کرد، زحماتش روشن است و من هم به سهم خودم از او تشکر میکنم. ولی پیام من به جامعه ایرانی این است: مبادا ما به سمت قهرمانسازی از ظریف یا هر کس دیگری برویم. امان از قهرمان سازی و قهرمانپرستی!
ظریف وظایف خودش را به خوبی انجام داد. محبوبیت هم در فیس بوک یک امر شخصی است نه یک امر رسمی. فیسبوک بنده هم بسیار محبوب است. من بر اساس محبوبیتم در فیس بوک نمیتوانم تبدیل به قهرمان ملی بشوم. من تاکید اکید میکنم که شما رسانهها در برابر این قهرمانسازی ایستادگی کنید. آنچه که پدر تاریخ سیاسی ما را درآورده است، قهرمانسازی و قهرمانپرستی است. مردم ابراز احساسات میکنند و حق هم دارند. این مسالهای نیست. ولی ما نباید ابراز احساسات مردم را دستمایه قهرمانسازی جدیدی در تاریخ سیاسیمان بکنیم. ظریف کار خودش را خوب انجام داد؛ من هم از او تشکر میکنم. والسلام نامه تمام! من فکر نمی کنم خود آقای ظریف هم راضی به این گونه قهرمان سازی ها باشند.